Kurşun (Pb)

Kurşun, teknik ve ekonomik açıdan stratejik öneme sahip, yoğunluğu yüksek ve kolay işlenebilir bir metaldir. En yaygın cevher minerali galena (PbS) olup, ekonomik üretim genellikle kurşun-çinko kompleks yataklarından yapılır. Geri dönüşüm oranı yüksek olmakla birlikte, üretim hâlâ büyük oranda primer madencilik faaliyetlerine bağlıdır.

Kurşun Madenciliği ve Kullanımı

Kurşun, antik çağlardan bu yana bilinen ve kullanılan en eski metallerdendir. Mısır, Roma ve Yunan uygarlıkları döneminde su boruları, mühürler ve sikkelerde kullanılmıştır. Modern dönemde ise akü üretimi, radyasyon koruması ve alaşımlar başlıca kullanım alanlarını oluşturmaktadır.

Jeolojik Oluşum Tipleri

Kurşun cevherleşmeleri genellikle üç ana tipte görülür:

Mississippi Valley-Type (MVT) — Karbonat kayaçlarda çinko ile birlikte çökelim ve yeniden çökelim sonucu oluşur. Meskan projemizdeki cevher yatak tipi bu oluşum modeli ile açıklanmaktadır. (Ref: Dr. Neal Reynolds)

Sedimanter-Exhalatif (SEDEX) — Çinko ve baryumla birlikte tabakalı sülfürlü çökel formasyonu oluşturur.

Volkanojenik Masif Sülfür (VMS) — Volkanik kayaçlarla ilişkili hidrotermal süreçlerle oluşur.

Küresel ve Ulusal Rezervler

• Dünya genelinde tanımlanmış kurşun kaynakları: Yaklaşık 2 milyar ton Pb içeriği (USGS, 2024).
• Toplam ekonomik kurşun rezervi: Yaklaşık 90 milyon ton metal içeriği (USGS, 2024).
• Başlıca üretici ülkeler:
  • Avustralya (yaklaşık %39 pay ile birinci),
  • Çin,
  • Meksika,
  • Peru,
  • ABD
• Türkiye’de kurşun kaynakları (MTA, 2023): Yaklaşık 860 bin ton metal içeriği seviyesindedir.

Kurşun cevherleşmeleri çoğunlukla çinko ile beraber (örneğin galenit – sfalerit birlikteliği) bulunur. Bu nedenle çinko ve kurşun madenciliği çoğu zaman aynı yataklarda yapılır.

Kullanım Alanları

Kurşun, yüksek yoğunluğu, düşük ergime noktası ve korozyon direnci nedeniyle sanayide çok yönlü kullanıma sahiptir:

• Kurşun-asit aküler: Küresel kurşun tüketiminin %85–90’ı bu alandadır.
• Radyasyon koruması: Tıbbi cihazlar ve nükleer santrallerde X-ışını ve gama radyasyonuna karşı koruma levhalarında.
• Kimya sanayi: Kurşun oksit (PbO) cam, seramik ve pigment üretiminde.
• Yapı malzemeleri: Tarihsel olarak çatı kaplamaları ve kablo kılıflarında kullanılmıştır.

Geri dönüşüm oranı oldukça yüksektir; dünya kurşun üretiminin yaklaşık %70’i geri kazanılmış akülerden elde edilmektedir.